Page 14 - 2019 Nr67
P. 14
De uitvinding van de batterij ga schreef de proef nooit meer te willen herhalen.
De revolutionaire uitvinding van de batterij door Snel daarna ontstond de vorm van de Leidse fles
Alessandro Volta in 1800 heeft de wereld veran- zoals we die nu kennen. Zowel de binnen- als de
derd. Ook leverde het geleerde natuur- en schei- buitenkant is bekleed met metaalfolie. Omdat glas
kundigen een hoop werk op, omdat er de afgelopen niet geleidt, werkt het als een isolator. Aan de bo-
twee eeuwen altijd iets verbeterd kon worden aan venkant van de fles zit een bolvormige elektrode
de batterij. die in verbinding staat met het metaalfolie aan de
binnenkant. Via de bol kan lading worden afgeno-
Leidse flessen men of toegevoerd. Van Marum liet in 1785 maar
De voorloper van de batterij, de condensator, werd liefst 135 Leidse flessen maken voor zijn experi-
door twee achttiende-eeuwse geleerden vrijwel menten met de grote elektriseermachine.
tegelijkertijd uitgevonden. De Leidse hoogleraar
Pieter van den Musschenbroeck vond in 1746 het
eerste type condensator uit, maar een dergelijke
uitvinding was een jaar eerder ook al gedaan door
de Pruisische Ewald Georg von Kleist. Een conden-
sator is een apparaat dat elektrische lading opslaat.
Het eerste model bestond uit een met tinfolie be-
klede, wijde glazen fles gevuld met water en een
bolvormige elektrode die in verbinding staat met de
geleidende vloeistof. Met behulp van een
‘elektriseermachine’ kon de condensator worden
opgeladen. Behalve amuserende en spectaculair
ogende experimenten, kon men nog niet veel met
de explosieve lading. Van den Musschenbroeck pu- ‘Founding father’ van de batterij
bliceerde over de vondst, en daardoor werd het Het eerste gebruik van het woord ‘batterij’ had nog
apparaat ‘Leidse fles’ genoemd. weinig te maken de batterijen die wij tegenwoordig
kennen. De Amerikaanse ‘founding father’ Benja-
In een Leidse fles kan een elektrische lading enige min Franklin, die zeer geïnteresseerd was in elektri-
tijd bewaard worden. De uitvinding ervan was revo- citeit, koppelde verschillende condensatoren aan
lutionair, omdat er dankzij deze opslag allerlei nieu- elkaar om meer lading op te kunnen slaan. Het
we experimenten konden worden gedaan. De Leid- woord ‘batterij’ betekende in zijn tijd ‘een groep
se fles is vernoemd naar de woonplaats van de na- van twee of meer vergelijkbare samenwerkende
tuurkundige Pieter van Musschenbroek, die in 1746 objecten’ en dus noemde Franklin zijn installatie
als eerste over deze vondst publiceerde. Het ver- ‘batterij’. Dat woord werd later ook voor de eerste
haal gaat dat hij de fles uitvond toen hij probeerde échte batterij gebruikt. Franklin gebruikte in 1752
water te elektrificeren. Daarvoor vulde Van Mus- Leidse flessen – of Leyden jars zoals hij ze noemde
schenbroek een fles met water en stak door de kurk – om te bewijzen dat bliksem elektriciteit is.
een metalen stang. Deze stang bracht hij in aanra-
king met een elektriseermachine, een opwekker Kikkerspieren
van statische elektriciteit. Toen hij vervolgens met Toen de Italiaanse natuurkundige en bioloog Luigi
de fles in de ene hand, de metalen stang met zijn Galvani in 1780 een kikker ontleedde, gebeurde er
andere hand aanraakte, kreeg hij een enorme iets vreemds: het pootje van de kikker begon te
schok. Deze was zo groot, dat Pieter aan een colle- bewegen. De kikker was bevestigd aan een messing
14
