Van “oud roest op zolder”
tot unieke collectie nautische apparatuur

In de zeventiger jaren werd binnen het elektronica bedrijf Radio-Holland een kleine commissie opgericht die voor het behoud en de opslag van een unieke verzameling historische apparatuur ging zorgen.

Nu de telecommunicatie een onvoor­stelbare ontwikkeling doormaakt en het lijkt of niemand en niets nog zonder een “elektronische snelweg” kan,
is er ook nog steeds belangstelling voor die eer­ste pogingen van nog geen honderd jaar geleden om “draadloos” de ether te ontdekken.
Een morsesleutel uit 1901, voor sommigen een stuk “oud roest”, is voor de liefhebber/verzamelaar een zeer waardevol stuk.
En door het einde van het tijdperk morse telegrafie/ radio-officier neemt de historische waarde van dergelijke apparatuur toe.
De interesse voor de geschiedenis van nautische commu­nicatie- en navigatie apparatuur vormde de bakermat van de Stichting Historisch Materiaal Radio-Holland.
In de zeventiger jaren werd binnen het elektronica bedrijf Radio-Holland een kleine commissie opgericht die voor het behoud en de opslag van een unieke verzameling historische apparatuur ging zorgen.

Al gauw kreeg dat groepje enthousiastelingen (bestaande uit oud-werknemers/vrijwilligers en werknemers van Radio-Holland) de bijnaam:
“Commissie Oud Roest “.

Een ander verhaal over de naam Oud Roest

Op één van de druilerige woensdagen in november, tijdens de koffiepauze van de vrijwilligers van de Stichting, vroeg iemand waar de naam ‘Oud Roest’ van ons stichtingsblad vandaan kwam. De één opperde dat dit de staat was, waarin de historische apparatuur verkeerde, voordat de vrijwilligers deze onder handen hadden genomen. Een ander veronderstelde dat de naam symbolisch de conditie van de vrijwilligers weergaf.

Hoe dan ook, het antwoord op de vraag kon één van de leden van de redactie van ‘Oud Roest’ geven.
Zijn nimmer afnemende honger naar copij, doet hem wekelijks in de bibliotheek van de Stichting vertoeven.
Daar vond hij in één van de gebundelde PDRH´s, het voormalige personeelsblad van Radio Holland, het volgende bericht:

`Onder auspiciën van de Koninklijke Nederlandse Redersvereniging werd op 17 januari 1959 in de Ahoy-hal te Rotterdam een feestelijke bijeenkomst gehouden van allen, die bij de koopvaardij betrokken zijn in verband met de 16e verjaardag van H.K.H. Prinses Margriet, het Petekind van de Nederlandse koopvaardij.

Medewerking werd verleend onder meer door de Marinierskapel, Rita Reys, The Three Jacksons en de Wama’s. In een quiz, geleid door Mies Bouwman, trad een vijfmansploeg van aanstaande koopvaardijofficieren van de zeevaartschool en de school voor scheepswerktuigkundigen in de strijd tegen een ploeg van oud-officieren ter koopvaardij, die door Mies Bouwman de ‘Oud Roest’-ploeg werd genoemd.

De oudjes deden het nog best en wonnen met 4 ½ punt tegen 2. De heer H.J.A. van Schaik, directeur van de R.H. school in Rotterdam, was lid van de Oud Roestploeg en aan hem was het te danken dat van deze ploeg gezegd kon worden dat de leden van ´Oud Roest´ het nog best deden.”

En zo is het ook met de historische apparatuur én de vrijwilligers, die de naam ´Oud Roest´ al tien jaar lang als hun geuzennaam koesteren.

Anno 1995 heeft Radio-Holland een unieke en zeldzame verzameling authentieke en antieke apparatuur opgebouwd inclusief een uitgebreide bibliotheek.
Om het voortbestaan van deze collectie te waarborgen is de Commissie in 1994 een Stichting Historisch Materiaal ge­worden.
De Stichting stelt zich tot doel het aanwezige materiaal te behouden, te restaureren en toegankelijk te maken op exposities en in musea.
Bijvoorbeeld in het Scheepvaartmuseum Amsterdam, op de TU Delft,
het Sleep­vaartmuseum in Maassluis, het visserij­museum in Urk, enz. enz.

Een stukje geschiedenis

Herz ontdekte eind 19e eeuw dat radio­ golven konden worden uitgezonden en ontvangen; en de uitvinder Marconi experimenteerde aan het  begin  van deze eeuw verder met “de radio”.
Hoewel telefonie toen al bestond, was het niet mogelijk om die vorm van communicatie draadloos uit te zenden , noch te  ontvangen. 
Met  het  morse-schrift van de telegrafie ging dat wel.
Telegrafie werd vooral in de scheepvaart gebruikt. De toenmalige radiofabrikanten Marconi (Engeland) en Telefunken (Duitsland) produceerden dan ook scheepsapparatuur voor koopvaardij en marine van vele landen, waaronder ook Nederland.

Voor de 1e wereldoorlog voeren Nederlandse schepen vooral met Marconi­ apparatuur, geleverd en onderhouden door de Belgische firma SAIT.
Tijdens de 1e wereldoorlog kwamen de Nederlandse reders echter in de problemen aangezien de Belgische SAIT onbereikbaar was geworden.
In samenwerking met Marconi en SAIT richtten de Nederlandse reders in 1916 de Nederlandsche Telegraaf Maatschappij Radio-Holland op.
Weer wat jaren later gevolgd door de Nederlandsche Seintoestellen Fabriek N.S.F. in Hilversum.

Na de 1e Wereldoorlog nam bij de koopvaardij de toepassing van scheepstelegrafie een grote vlucht en moesten  er speciaal opgeleide mensen komen voor de bediening van de zenders en ontvangers. Omdat de zeevaartscholen deze studie nog niet in hun programma hadden, begon  Radio-Holland  een eigen opleiding tot marconist (later “radio-officier”).

De Radio-Holland school in  Amsterdam werd voorzien van alle  gangbare scheepsapparatuur. De marconist in opleiding leerde seinen en opnemen, en in zijn algemeenheid omgaan met de apparatuur. In de jaren die volgden kwamen er vele nieuwe  apparaten  op de markt en dus ook op de Radio-Holland school. De verouderde toestellen werden gemakshalve op zolder gezet van het grachtenhuis waarin de school huisde.

Dat ging tot jaren na de 2e Wereldoorlog zo door, want niemand was echt geïnteresseerd in het oude materiaal. Het vormde voor de schoolleiding soms wel aanleiding om de studenten als straf aan het poetsen van de berg messing en koper te zetten!

Het was zo omstreeks 1955 dat Radio­ Holland voor het eerst meedeed aan de Firato-tentoonstelling. Op de Radio­ Holland stand werd als contrast naast een toenmalig modern radiostation, een oud authentiek radiostation opgesteld . Het koper, het glanzende mahoniehout, de grote meters en de schakelaars trokken zo veel belangstelling dat de nieuwe apparatuur er bij wijze van spreken bij in de schaduw stond!
Dat vormde de aanleiding om de schoolverzameling te inventariseren. Besloten werd om de verzameling te behouden en verder uit te breiden.
Deze taak kwam te liggen bij de “Commissie Oud Roest”, later de Stichting Historisch Materiaal Radio-Holland.

Het werk van de Stichting

De Stichting beheert een unieke collectie historische nautische apparatuur, onderhoudt en restaureert deze apparatuur en voert projecten uit voor diverse musea, organisaties en exposities.

De collectie omvat niet alleen apparatuur, maar ook een historische bibliotheek met technische documentaties en historische berichtgeving, en een foto­ archief. Daarnaast verzamelt de Stichting ook “nieuwe aanwinsten” voor de collectie, waarbij wij ons vooral richten op apparatuur die kenmerkend is als “mijlpaal” voor een nieuwe technische ontwikkeling of als een eerste toepassing in een ander scheepvaartgebied dan de grote handelsvaart, bijvoorbeeld kustvaart, zeevisserij. binnenvaart, watersport en baggerindustrie.

Zoals de eerste radiorichtingzoeker in de 20er jaren, het eerste echolood en de eerste telefonie-installaties in de 30er jaren, koopvaardijradars na de oorlog, hyperbolische navigatie systemen zoals loran, de marifoon, telex-over-radio (TOR) en eindigend met satellietcommunicatie.

Uitgevoerde projecten

Wij hebben uw steun nodig!
Hierbij denken wij aan het aanvullen van onze collectie met nieuwe “historische aanwinsten”.
Niet alleen apparatuur , maar bijvoorbeeld ook seinsleutels, hoofdtelefoons, stations-boekwerken, tijdschriften, foto’s e.d.
Zo stelde in 1994 een grote Nederland­ se rederij aan de Stichting een compleet pakket Radio-Holland apparatuur anno veertiger jaren ter beschikking.
Minstens zo belangrijk echter is dat de Stichting kan beschikken over de nodige financiële middelen voor het behouden en onderhouden van de collectie,
maar ook voor de uitvoering van diverse projecten om deze unieke collectie voor het publiek toegankelijk te maken.

Wij stellen uw ondersteuning uiteraard zeer op prijs en wordt lid.
Ontvang ons blad Oud Roest 3x per jaar per post of digitaal.
Zie tab SHM-RH / aanmelding / wijzigen